|
Και πάνω σε αυτά που χώριζαν τους μεν από τους
δε –στην διάρκεια των τριών βιομηχανικών
επαναστάσεων, που ανέτρεψαν τις ζωές των
ανθρώπων, τις ισορροπίες στον πλανήτη και την
κοινωνική οργάνωση των κατοίκων του–
θεμελιώθηκαν δημοκρατικές και εγκληματικές
κοσμοθεωρίες και ιδεολογίες, έγιναν δύο
Παγκόσμιοι Πόλεμοι και αναπτύχθηκαν στη Δυση
κατά κυριο λογο, κοινωνικασυστήματα προστασίας,
μοναδικά στην ανθρώπινη ιστορία.
Την ίδια περίοδο, αυτήν της κατά Μαρξ «πάλης των
τάξεων», η βιομηχανική Δύση γνώριζε ασύλληπτες
για τον ανθρώπινο νου εξελίξεις, οι οποίες
σήμερα θεωρούνται αυτονόητες. Το προσδόκιμο ζωής,
για παράδειγμα, από 36 χρόνια που ήταν το 1850,
σήμερα στον αναπτυγμένο κόσμο οδεύει προς τα 88
έτη για τις γυναίκες και τα 84 έτη για τους
άνδρες. Παγκοσμίως δε, τα αντίστοιχα έτη είναι
76 για τις γυναίκες και 72 για τους άνδρες.
Ακόμα, κατά την Παγκόσμια Τράπεζα, οι κατά
κεφαλήν εθνικές ετήσιες δαπάνες για υγεία σε
τρέχοντα δολλάρια πέρασαν, από 164 δολλάρια το
1980, σε 1.161 δολλάρια το 2016. Την ίδια
περίοδο, η απόλυτη φτώχεια, από το 42% του
παγκόσμιου πληθυσμού που κάλυπτε το 1981, το
2016 είχε πέσει στο 10,5%.
Επίσης, ο παγκόσμιος πλούτος των νοικοκυριών από
60 τρισεκατομμύρια δολλάρια πέρασε στα 270
τρισεκατομμύρια δολλάρια τα τριάντα τελευταία
χρόνια –με την Ευρώπη να καλύπτει το 28%, την
Αμερική το 26%, την Ασία με τον Ειρηνικό το 17%,
την Κίνα το 12%, την Λατινική Αμερική το 11% και
την Αφρική το 7% του συνόλου. Το ποσό δε αυτό,
επισημαίνει η Παγκόσμια Τράπεζα, θα πλησίαζε τα
288 τρισεκατομμύρια δολλάρια αν την περίοδο
2008-2011 δεν είχε ξεσπάσει η χρηματοοικονομική
κρίση, η οποία ως γνωστόν προκάλεσε και την
πτώση της ισοτιμίας του δολλαρίου.
Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε και πολλά ακόμα
στοιχεία για να αποδείξουμε ότι ο κόσμος μας
βελτιώνεται, παρά τα προβλήματά του, και ίσως
ύστερα από 72 χρόνια ειρήνης στην Ευρώπη και την
Αμερική, η βελτίωση αυτή να δημιουργεί
προβλήματα. Τα τελευταία, ως φαίνεται, έχουν
βαθειά ψυχολογικά αίτια τα οποία, όπως μάς
διδάσκει η Ιστορία, αποτελούν πολύτιμη πρώτη ύλη
των λαϊκιστών.
Την εποχή της «πάλης των τάξεων», αυτοί που
έμεναν στο περιθώριο της ανάπτυξης των μεσαίων
τάξεων και των κοινωνιών των μισθωτών, μαζί με
τους υπό εκκόλαψη αστούς, εναπόθεταν όνειρα και
ελπίδες στα αριστερά πολιτικά σχήματα και κυρίως
στην σοσιαλδημοκρατία.
Επίσης, όσο υπήρχαν η Σοβιετική Ένωση και η
μαοϊκή Κίνα, κάποιοι απολάμβαναν τα αγαθά της
δημοκρατίας στην Δύση αλλά ονειρεύονταν τους «παραδείσους»
ενός σκοτεινού κόσμου, για την πραγματικότητα
του οποίου δεν ήθελαν να ακούσουν κουβέντα. Όλοι
αυτοί οι μυθικοί «παράδεισοι», όμως, κατέρρευσαν
από το 1989 έως το 1991 και μεγάλες πληθυσμιακές
κατηγορίες στην Δύση έμειναν χωρίς «οράματα» και
σημεία αναφοράς.
Οι μόνοι που κατάλαβαν εγκαίρως πού πήγαινε η
κατάσταση ήταν οι Κινέζοι κομμουνιστές, οι
οποίες χωρίς πολλά λόγια φόρεσαν το σακκάκι τους
αλλιώς και άρχισαν να ενσωματώνονται σε ένα
παγκόσμιο οικονομικό σύστημα παραγωγής πλούτου,
που και αυτό από τα τέλη της δεκαετίας του 1970
είχε αρχίσει να μεταλλάσσεται.
Ήδη από το 1980 και μετά, κορυφαίοι διανοούμενοι
όπως οι Α. Τόφλερ, Μ. Νάϊσμπιτ, Π. Ντράκερ, Λ.
Μάλφορντ, Ίλια Πρεγκότζιν, Ντ. Μπελ και άλλοι,
άρχισαν να κάνουν λόγο για την ανάδυση μίας
μετα-βιομηχανικής κοινωνίας, στην οποία οι
υπηρεσίες θα αποκτούσαν τον πρώτο λόγο στην
παραγωγή πλούτου και τα «μπλε κολλάρα» να
παραχωρούν την θέση τους, από πλευράς εργασίας,
στα αντίστοιχα «άσπρα κολλάρα» –δηλαδή, σε
αυτούς που ο διάσημος γκουρού του μάνατζμεντ και
όχι μόνον, Πήτερ Ντράκερ, πρώτος και πολύ
εύστοχα είχε αποκαλέσει «εργάτες της γνώσης».
Ο ίδιος, σε ένα κορυφαίο άρθρο του το 1984 στο
γνωστό περιοδικό Foreign Affairs, έκανε λόγο για
τον τεράστιο ρόλο που θα έπαιζαν εφεξής στην
παγκόσμια ανάπτυξη οι διεθνείς ροές κεφαλαίων
και τόνιζε ότι οι επιχειρήσεις που θα έμεναν έξω
απ αυτές ήσαν χαμένες από χέρι.
Από την πλευρά του, ο Σοβιετικός οικονομολόγος
και σύμβουλος του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, καθηγητής
Όλεγκ Μπογκομόλετς, σε μία σημαντική έκθεση προς
την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ το 1987,
υπογράμμιζε τον ρόλο που έπαιζε η ταχύτητα στις
τεχνολογίες και την διάχυσή τους και τόνιζε ότι
ο δυτικός κόσμος έμπαινε σε μία νέα παραγωγική
εποχή, ριζικά διάφορη από την αντίστοιχη των
πρώτων βιομηχανικών επαναστάσεων.
Συνιστούσε έτσι στην σοβιετική ηγεσία ταχύτατο
άνοιγμα στις διεθνείς αγορές κεφαλαίων και
μαζική προσφυγή στον δανεισμό, ώστε να αλλάξει
όσο γρηγορότερα γινόταν το σοβιετικό παραγωγικό
μοντέλο.
Εντελώς προφητικά, το 1989, σε συνάντησή μας
στις Βρυξέλλες, ο καθηγητής Ο. Μπογκομόλετς μάς
έλεγε ότι η όποια καθυστέρηση στις υποδείξεις
του θα ηταν μοιραία για την σοβιετική οικονομία
–όπερ και εγένετο λίγα χρόνια αργότερα.
Όταν, λοιπόν, το 1993, ο Αμερικανος φιλοσοφος
Φράνσις Φουκουγιάμα, με αρκετή γνώση αλλά και
έπαρση, έγραφε για το «τέλος της Ιστορίας», στην
ουσία έκανε την περιγραφή της αφετηρίας μίας
νέας εποχής, στο πλαίσιο της οποίας η καλπάζουσα
παγκοσμιοποίηση θα έγραφε την δική της ιστορία.
Και η τελευταία έχει δείξει ότι, μετά την
αναταραχή της αρχής σε κάθε τεχνολογική ανατροπή,
στην συνέχεια τα πράγματα ισορροπούν –όχι, όμως,
χωρίς κρίσεις. Διότι, κάθε φορά που η μορφή
παραγωγής πλούτου αλλάζει, νέες ανάγκες,
καινούργια επαγγέλματα και νέοι συντελεστές
παραγωγής έρχονται στο προσκήνιο και οι
κοινωνίες οδηγούνται προς νέες κατευθύνσεις, για
τις οποίες δεν είναι όλοι προετοιμασμένοι.
Όπως δε πολύ σωστά επισημαίνει ο Βρεταννός
κοινωνιολόγος Φρανκ Φιορεντίνο, αυτή η έλλειψη
προετοιμασίας φέρνει στο προσκήνιο τον φόβο, μία
κορυφαία συναισθηματική πρώτη ύλη για
αδίστακτους δημαγωγούς, λαϊκιστές και άλλους
καιροσκόπους. Και, ως γνωστόν, σε αυτή την
περίοδο φόβου, οι δημαγωγοί έχουν έτοιμο
ακροατήριο –ευσυγκίνητο, ανασφαλές, θυμωμένο,
φοβισμένο και παραλογισμένο, πρόθυμο να τούς
ακούσει.
Στην διαδικασία αυτή, οι νέοι τρόποι
επικοινωνίας, με την ταχύτητα και την απλότητά
τους, τους 140 χαρακτήρες και τον τοξικό
συναισθηματισμό που εξορίζει την λογική, είναι
το καλύτερο μέσο για την επιβολή της
αποκαλούμενης «γνωστικής δικτατορίας». Αυτής,
δηλαδή, που καταργεί την σκέψη, την λογική και
την κριτική αναζήτηση και επιβάλλει την άγνοια
ως τρόπον ύπαρξης και συμπεριφοράς.
Με όχημα την ανωνυμία, που βγάζει στην επιφάνεια
τον χειρότερο εαυτό, και με καθοδηγητή τον
εμπρηστικό λόγο, ο φόβος και η ανασφάλεια
μετατρέπονται σε αισθήματα μειονεξίας, απόρριψης,
αδικίας και οργής, που στρέφονται εναντίον
όποιου «εχθρού» κατασκευάσει και υποδείξει ο «σωτήρας
ηγέτης», ο οποίος «ξέρει και μπορεί να τα λέει
έξω από τα δόντια».
Σήμερα, λοιπόν, εχθροί είναι οι «ελίτ». Τώρα,
ποιες είναι αυτές, πώς ορίζονται, ποια
χαρακτηριστικά έχουν και σε ποιο επίπεδο
κινούνται, προφανώς αντί για κάποιον Κ. Μαρξ θα
μάς τα «αποκαλύψουν» μερικοί δισεκατομμυριούχοι
πολιτικοι και χρηματιστες και κάποιοι αλλοι
καιροσκοποι γελωτοποιοί. Ωστόσο, δεν θα μάς πουν
ποτέ γιατί ο Δυτικός εργάτης έπρεπε το 1980 να
πληρώνεται 100 φορές παραπάνω από τον Ινδό, ενώ
σήμερα η διαφορά αυτή είναι 30 φορές.
Δεν θα μας πουν ποτέ επίσης, γιατί το 1980 το
μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα στην Αφρική έπρεπε να
είναι 60 φορές πιο χαμηλό από το αντίστοιχο
δυτικό, έναντι 15 φορές πέρσι. Χωρίς αμφιβολία,
ανισότητες υπάρχουν στην εποχή μας. Ιδιαίτερα δε
στον αναπτυγμένο κόσμο οξύνονται. Η αντιμετώπιση
του φαινομένου όμως δεν είναι της αρμοδιότητος
γελωτοποιών, αλλά ανθρώπων με γνώση και αίσθηση
ευθύνης.
Αθαν.
Χ.
Παπανδρόπουλος
– European Business Review |
